Klimatyczny Bilans Wodny dla okresu od 11 kwietnia do 10 czerwca 2023 roku

IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2477 gmin) oraz na podstawie kategorii gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą.

W trzecim okresie raportowania, tj. od 11 kwietnia do 10 czerwca 2023 r. średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -110 mm. W obecnym sześciodekadowym okresie wartość KBW uległa zmniejszeniu o 40 mm w stosunku do poprzedniego okresu (1 IV–31 V).

Deficyt wody dla roślin uprawnych nadal wzrastał i występował w całym kraju. Największe niedobory wody notowano na terenach: Pojezierzy Mazurskiego
i Pomorskiego oraz na Kujawach – od -180 do -209 mm. Duży deficyt wody notowano również na obszarze Polski środkowej – od -150 do -179 mm. Nieco mniejszy deficyt wody, od -50  do -149 mm, występował na terenie leżącym na południe od ww. obszarów.

W wyniku występujących warunków wilgotnościowych w trzecim okresie raportowania stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski.

Poniżej przedstawiamy występowanie suszy rolniczej na terenie kraju powodującej obniżenie plonów przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Susza rolnicza występowała na terenie województw:

1. Kujawsko-pomorskiego,
2. Warmińsko-mazurskiego,
3. Wielkopolskiego,
4. Zachodniopomorskiego,
5. Pomorskiego,
6. Podlaskiego,
7. Łódzkiego,
8. Lubuskiego,
9. Mazowieckiego,
10. Dolnośląskiego,
11. Lubelskiego,
12. Opolskiego,
13. Świętokrzyskiego,
14. Śląskiego.

Susza występowała w sześciu uprawach:

1. Zbóż jarych,
2. Zbóż ozimych,
3. Truskawek,
4. Krzewów owocowych,
5. Drzew owocowych.

Rzepaku i rzepiku

W trzecim okresie raportowania, od 11 kwietnia do 10 czerwca 2023 r., największy zasięg suszy rolniczej występował wśród upraw zbóż jarych. Suszę w tych uprawach notowano w 1468 gminach (59,27% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 31,98 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 44,25% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 36,04 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy
w uprawach zbóż jarych w województwach przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Zasięg suszy w uprawach zbóż jarych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	144	100,00	90,00
2.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	82,72
3.	wielkopolskie	226	226	100,00	82,75
4.	zachodniopomorskie	113	113	100,00	83,09
5.	pomorskie	123	122	99,19	78,56
6.	podlaskie	118	117	99,15	56,76
7.	łódzkie	177	174	98,31	62,68
8.	lubuskie	82	64	78,05	24,67
9.	mazowieckie	314	244	77,71	44,05
10.	dolnośląskie	169	76	44,97	14,12
11.	lubelskie	213	55	25,82	3,13
12.	opolskie	71	10	14,08	1,66
13.	świętokrzyskie	102	4	3,92	0,28
14.	śląskie	167	3	1,80	0,08

Suszę notowano również w uprawach zbóż ozimych. Notowano ją w 1363 gminach (55,03% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 33,31 punktu procentowego w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 36,34% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 31,94 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż ozimych w województwach przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Zasięg suszy w uprawach zbóż ozimych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	144	100,00	70,28
2.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	59,65
3.	wielkopolskie	226	226	100,00	75,45
4.	zachodniopomorskie	113	113	100,00	73,55
5.	pomorskie	123	122	99,19	68,28
6.	podlaskie	118	116	98,31	43,63
7.	łódzkie	177	164	92,66	53,94
8.	mazowieckie	314	208	66,24	36,59
9.	lubuskie	82	49	59,76	14,82
10.	dolnośląskie	169	66	39,05	8,84
11.	lubelskie	213	29	13,62	1,20
12.	opolskie	71	8	11,27	0,56
13.	świętokrzyskie	102	2	1,96	0,05

Suszę rolniczą w tym okresie sześciodekadowym odnotowano również w uprawach truskawek. Notowano ją w 1289 gminach (52,04% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie
o 35,33 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 35,35 gruntów ornych kraju (zwiększenie o 32,1 punktu procentowego względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach truskawek w województwach przedstawia tab. 3.

Tabela 3. Zasięg suszy w uprawach truskawek

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	144	100,00	73,05
2.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	65,19
3.	zachodniopomorskie	113	113	100,00	72,79
4.	pomorskie	123	122	99,19	69,10
5.	wielkopolskie	226	224	99,12	72,94
6.	podlaskie	118	115	97,46	39,19
7.	łódzkie	177	153	86,44	49,63
8.	mazowieckie	314	187	59,55	33,98
9.	lubuskie	82	35	42,68	8,58
10.	dolnośląskie	169	52	30,77	7,13
11.	lubelskie	213	21	9,86	0,55
12.	opolskie	71	6	8,45	0,28
13.	świętokrzyskie	102	1	0,98	0,00

Suszę rolniczą odnotowano również w uprawach krzewów owocowych. W tych uprawach notowano ją w 1225 gminach (49,45% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 41,54 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 32,11% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 31,28 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach krzewów owocowych w województwach przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Zasięg suszy w uprawach krzewów owocowych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	144	100,00	69,10
2.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	55,86
3.	zachodniopomorskie	113	113	100,00	69,75
4.	pomorskie	123	122	99,19	66,70
5.	wielkopolskie	226	221	97,79	65,44
6.	podlaskie	118	111	94,07	34,29
7.	łódzkie	177	138	77,97	45,25
8.	mazowieckie	314	168	53,50	31,04
9.	lubuskie	82	26	31,71	4,14
10.	dolnośląskie	169	48	28,40	5,62
11.	opolskie	71	5	7,04	0,17
12.	lubelskie	213	13	6,10	0,16

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach rzepaku i rzepiku, notowano ją w 853 gminach (34,44% gmin Polski) na obszarze 9,5% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach rzepaku i rzepiku w województwach przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Zasięg suszy w uprawach rzepaku i rzepiku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	144	100,00	26,10
2.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	27,80
3.	pomorskie	123	121	98,37	24,89
4.	zachodniopomorskie	113	105	92,92	20,63
5.	wielkopolskie	226	157	69,47	12,54
6.	łódzkie	177	75	42,37	10,40
7.	mazowieckie	314	100	31,85	8,83
8.	podlaskie	118	34	28,81	5,91
9.	dolnośląskie	169	1	0,59	0,03

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach drzew owocowych, notowano ją w 730 gminach (29,47% gmin Polski) na obszarze 6,6% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach drzew owocowych w województwach przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Zasięg suszy w uprawach drzew owocowych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	warmińsko-mazurskie	116	116	100,00	20,38
2.	kujawsko-pomorskie	144	141	97,92	17,24
3.	pomorskie	123	118	95,93	17,79
4.	zachodniopomorskie	113	98	86,73	17,30
5.	wielkopolskie	226	106	46,90	8,40
6.	łódzkie	177	60	33,90	7,12
7.	mazowieckie	314	76	24,20	6,25
8.	podlaskie	118	15	12,71	1,03

Tegoroczny kwiecień pod względem temperatury powietrza był przeciętny. Najniższą średnią temperaturę na terenie kraju notowano w północnej części Pojezierza Pomorskiego – od 6 do 7^oC. Natomiast w południowej części tego Pojezierza oraz na Pojezierzu Mazurskim, Nizinach Śląskiej i Wielkopolskiej, na Roztoczu, Pogórzu Karpackim i Przedgórzu Sudeckim, temperatura był wyższa i wynosiła 7–8^oC. Na pozostałym obszarze Polski notowano od 8 do 10^oC. 

Temperatura tegorocznego maja w całym kraju była stosunkowo niska. W pierwszej dekadzie na wschodzie Polski notowano od 8 do 10^oC, a na zachodzie od 10 do 12^oC.
W drugiej dekadzie tego miesiąca było już cieplej – od 10 do 12^oC na południu kraju i od
12 do 14^oC na pozostałym obszarze Polski. Natomiast najcieplej było w trzeciej dekadzie. Na Kujawach, we wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego, w północnej części Mazowsza, na Lubelszczyźnie i w Kotlinie Sandomierskiej notowano od 15 do 17^oC.
W pozostałej części kraju temperatura wynosiła od 12 do 15^oC.

W pierwszej dekadzie czerwca najwyższą temperaturę powietrza notowano na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Wielkopolskiej, na Kujawach, Nizinie Śląskiej oraz w północnej części Niziny Mazowieckiej – od 16 do ponad 17^oC. Najchłodniej było w północnych i południowych obszarach kraju – od 13 do 15^oC. Na pozostałym terytorium Polski temperatura wynosiła od 15 do 16^oC.

Trzecią dekadę maja charakteryzowało bardzo duże usłonecznienie. W całej Polsce notowano ponad 100 godz. ze Słońcem, przy czym we wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego oraz na Polesiu Lubelskim było tych godzin aż 150. W pierwszej dekadzie czerwca usłonecznienie było nieco mniejsze, najniższe notowano w południowej Polsce – od 80 do 100 godzin. Natomiast w północnej części kraju liczba godzin ze Słońcem wynosiła od 100 do 140 godz.

Kwiecień pod względem opadowym na terenie kraju był bardzo zróżnicowany. Na północy Polski notowano opady od poniżej 10 do 20 mm, stanowiące poniżej 70 do 80% normy wieloletniej (1991–2020). Na południu kraju wynosiły od 30 do 50 mm, a przy granicy Polski od 60 do 80 mm, tj. od 100 do 170% normy. Natomiast na pozostałym terytorium kraju notowano opady od 20 do 30 mm (ok. 100% normy). 

W pierwszej dekadzie maja opady atmosferyczne na terenie całego kraju były małe. Na północy Polski wynosiły poniżej 5 mm. Natomiast w Małopolsce oraz w północnej części Lubelszczyzny były już większe – od 20 do 40 mm. Na pozostałym terytorium kraju notowano opady od 5 do 20 mm. W drugiej dekadzie tego miesiąca opady były już większe, wynosiły od 25 do 85 mm w południowo-wschodniej części terytorium Polski, a na pozostałym obszarze kraju notowano od 10 do 25 mm.

Szczególnie niskie opady notowano w trzeciej dekadzie maja oraz w pierwszej dekadzie czerwca. Na przeważającym obszarze Polski opady nie wystąpiły lub nie przekraczały 5 mm, tylko lokalnie na zachodzie kraju notowano ich wystąpienie od 5 do 10 mm (w trzeciej dekadzie maja) oraz od 5 do 100 mm na południu Polski (w pierwszej dekadzie czerwca).

W pierwszym jak i drugim raporcie notowano stosunkowo niskie wartości ewapotraspiracji wynoszące 2,5 mm/dzień. Natomiast w trzecim raporcie ewapotranspiracja wzrosła do 3,1 mm/dzień, co spowodowało, że nastąpił wzrost deficytu wody, zwłaszcza w północnej Polsce. Brak opadów, zwłaszcza w trzeciej dekadzie maja oraz w pierwszej czerwca, spowodował, że deficyt wody jest wyższy niż notowany
w drugim raporcie. Niedobory wody dla roślin uprawnych zwiększają się. Stwierdzamy, że największe niedobory wody w tym okresie sześciodekadowym dla roślin uprawnych w północnej Polsce wynosiły od -180 do -209 mm. Duży deficyt wody notowany był również w centralnych obszarach kraju – od -150 do -179 mm.

Informujemy, że zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r.
o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249,
z późn. zm.) „suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb”. A zatem w obojętnie którym okresie sześciodekadowym zostanie stwierdzona susza, to plony ostateczne dla upraw objętych suszą będą niższe przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Natomiast szczegółowe informacje przedstawiające straty plonów w poszczególnych województwach za pomocą map oraz tabel zamieszczone są na stronie Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej www.susza.iung.pulawy.pl, na której znajduje się zakładka:

Mapy zagrożenia suszą\Wybierz uprawę\Wybierz okres – należy wybrać Zasięg maksymalny, z którego jednoznacznie wynika informacja o suszy:

dla danego województwa. Przedstawione dane są sumą wszystkich gmin i powierzchni objętych suszą od początku jej monitorowania (od 21 marca) w danym roku, aż po raport bieżący. Podkreślamy, że tylko zasięg maksymalny jest najbardziej miarodajny w monitorowanym okresie wegetacyjnym w oznaczeniu wystąpienia suszy rolniczej w: kraju, województwie, gminie oraz na działce ewidencyjnej.

Warunki pogodowe obecnej wiosny z uwagi na wysokie usłonecznienie, dużą prędkość wiatru oraz małe opady atmosferyczne sprawiły, że straty plonów z powodu deficytu wody wystąpiły w 14 województwach. Nie notowano tych strat w województwach małopolskim oraz podkarpackim.

Dyrektor

Prof. dr hab. Wiesław Oleszek
Opracowali:
Dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. IUNG-PIB
Dr hab. Rafał Pudełko
Dr Katarzyna Żyłowska
Dr Jan Jadczyszyn
Mgr Piotr Koza
Mgr Anna Jędrejek
Mgr Małgorzata Kozak
Mgr Tomasz Jóźwicki
Adrian Matczuk