Klimatyczny Bilans Wodny od 11 kwietnia do 10 czerwca 2024 roku

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2477 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą.

W trzecim okresie raportowania tj. od 11 kwietnia do 10 czerwca 2024 roku średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW) dla kraju, na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -93 mm. Deficyt wody w obecnym okresie w stosunku do poprzedniego okresu sześciodekadowego uległ zmniejszeniu o 15 mm.

Największe niedobory wody notowano w północnej części Wyżyny Lubelskiej, na Polesiu i w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, północnej części Niziny Podlaskiej oraz na  zachodniej części Niziny Mazowieckiej od -170 do -189 mm. Duży deficyt wody wystąpił również na Nizinie Podlaskiej, Mazowieckiej, Pojezierzu Mazurskim, na Kaszubach, Żuławach, Nizinie Śląskiej oraz na Wyżynie Lubelskiej od -150 do -169 mm. Na dużym obszarze Polski niedobór wody wynosił od -120 do -149 mm. W północno-zachodniej części oraz w południowych obszarach kraju niedobory wody były najmniejsze od -50 do -119 mm.

W wyniku występujących warunków wilgotnościowych w trzecim okresie raportowania stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski., powodujące straty w plonach monitorowanych upraw przynajmniej o 20% w stosunku do plonów uzyskanych w przeciętnych wieloletnich warunkach pogodowych.

Susza rolnicza występowała na terenie 15 województw:

1	Mazowieckiego
2.	Kujawsko-pomorskiego
3.	Warmińsko-mazurskiego
4.	Pomorskiego
5.	Lubuskiego
6.	Łódzkiego
7.	Podlaskiego
8.	Lubelskiego
9.	Wielkopolskiego
10.	Dolnośląskiego
11.	Opolskiego
12.	Zachodniopomorskiego
13.	Podkarpackiego
14.	Świętokrzyskiego
15.	Śląskiego

Susza występowała w sześciu uprawach:

1. Zbóż jarych,
2. Zbóż ozimych,
3. Truskawek,
4. Krzewów owocowych,
5. Rzepaku i rzepiku,
6. Drzew owocowych.

W trzecim okresie raportowania od 11 kwietnia do 10 czerwca 2024 r. największy zasięg suszy rolniczej występował wśród upraw zbóż jarych. Suszę w tych uprawach notowano w 1461 gminach (58,98% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie o 12,44 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 15,56% gruntów ornych kraju (zmniejszenie o 9,47 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy
w uprawach zbóż jarych w województwach przedstawia tab. 1.

Tabela 1. Zasięg suszy w uprawach zbóż jarych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	299	95,22	36,89
2.	kujawsko-pomorskie	144	130	90,28	17,61
3.	warmińsko-mazurskie	116	104	89,66	18,53
4.	pomorskie	123	107	86,99	15,41
5.	lubuskie	82	71	86,59	21,61
6.	łódzkie	177	146	82,49	26,64
7.	podlaskie	118	96	81,36	30,06
8.	lubelskie	213	165	77,46	21,28
9.	wielkopolskie	226	146	64,6	7,5
10.	dolnośląskie	169	92	54,44	4,56
11.	opolskie	71	30	42,25	2,18
12.	zachodniopomorskie	113	26	23,01	1,1
13.	podkarpackie	160	34	21,25	2,66
14.	świętokrzyskie	102	10	9,8	0,11
15.	śląskie	167	5	2,99	0,09

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach zbóż ozimych. W tych uprawach notowano ją w 1256 gminach (50,71% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie o 13,6 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 9,50% gruntów ornych kraju (zmniejszenie o 9,7 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż ozimych w województwach przedstawia tab. 2.

Tabela 2. Zasięg suszy w uprawach zbóż ozimych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	291	92,68	24,20
2.	warmińsko-mazurskie	116	94	81,03	10,90
3.	kujawsko-pomorskie	144	113	78,47	8,34
4.	podlaskie	118	90	76,27	20,05
5.	pomorskie	123	93	75,61	7,89
6.	łódzkie	177	131	74,01	15,66
7.	lubuskie	82	60	73,17	13,82
8.	lubelskie	213	153	71,83	14,33
9.	wielkopolskie	226	103	45,58	3,66
10.	dolnośląskie	169	66	39,05	2,58
11.	opolskie	71	20	28,17	0,83
12.	podkarpackie	160	23	14,38	1,27
13.	zachodniopomorskie	113	15	13,27	0,29
14.	świętokrzyskie	102	4	3,92	0,04

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach truskawek, notowano ją w 1036 gminach (41,82% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie o 14,46 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 6,78% gruntów ornych kraju (zmniejszenie o 10,34 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy
w uprawach truskawek w województwach przedstawia tab. 3.

Tabela 3. Zasięg suszy w uprawach truskawek

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	266	84,71	18,48
2.	podlaskie	118	85	72,03	15,75
3.	warmińsko-mazurskie	116	81	69,83	7,12
4.	lubelskie	213	136	63,85	11,80
5.	lubuskie	82	52	63,41	8,89
6.	pomorskie	123	75	60,98	4,11
7.	kujawsko-pomorskie	144	86	59,72	5,23
8.	łódzkie	177	104	58,76	10,48
9.	dolnośląskie	169	52	30,77	1,45
10.	wielkopolskie	226	67	29,65	1,62
11.	opolskie	71	13	18,31	0,51
12.	podkarpackie	160	13	8,12	0,82
13.	zachodniopomorskie	113	5	4,42	0,07
14.	świętokrzyskie	102	1	0,98	0,00

Suszę notowano również w uprawach krzewów owocowych. Notowano ją w 869 gminach (35,08% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie o 4,16 punkty procentowe w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 4,74% gruntów ornych kraju (zmniejszenie o 5,63 punktu procentowego względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach krzewów owocowych w województwach przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Zasięg suszy w uprawach krzewów owocowych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	247	78,66	13,72
2.	podlaskie	118	78	66,10	11,32
3.	lubelskie	213	129	60,56	8,93
4.	warmińsko-mazurskie	116	64	55,17	4,43
5.	pomorskie	123	65	52,85	2,33
6.	lubuskie	82	39	47,56	5,86
7.	łódzkie	177	84	47,46	7,20
8.	kujawsko-pomorskie	144	65	45,14	2,98
9.	dolnośląskie	169	34	20,12	0,96
10.	wielkopolskie	226	44	19,47	0,71
11.	opolskie	71	7	9,86	0,28
12.	podkarpackie	160	9	5,62	0,61
13.	zachodniopomorskie	113	4	3,54	0,03

Suszę notowano również w uprawach rzepaku i rzepiku. Notowano ją w 58 gminach (2,34% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 2,06 punkty procentowe w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 0,17% gruntów ornych kraju, nastąpiło zwiększenie o 0,16 punktu procentowego w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach rzepaku i rzepiku w województwach przedstawia tab. 5.

Tabela 5. Zasięg suszy w uprawach rzepaku i rzepiku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	19	8,92	0,49
2.	lubuskie	82	5	6,10	0,68
3.	mazowieckie	314	19	6,05	0,62
4.	łódzkie	177	9	5,08	0,18
5.	podlaskie	118	2	1,69	0,06
6.	dolnośląskie	169	2	1,18	0,07
7.	warmińsko-mazurskie	116	1	0,86	0,06
8.	wielkopolskie	226	1	0,44	0,00

Suszę notowano również w uprawach drzew owocowych. Notowano ją w 13 gminach (0,52% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie o 10,99 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 0,03% gruntów ornych kraju, nastąpiło zmniejszenie o 1,49 punktu procentowego w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach drzew owocowych w województwach przedstawia tab. 6.

Tabela 6. Zasięg suszy w uprawach drzew owocowych

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	5	2,35	0,13
2.	mazowieckie	314	5	1,59	0,05
3.	lubuskie	82	1	1,22	0,24
4.	warmińsko-mazurskie	116	1	0,86	0,01
5.	dolnośląskie	169	1	0,59	0,01

W tegorocznym okresie wegetacyjnym od 21 marca do 10 czerwca opracowano trzy raporty dotyczące monitoringu suszy rolniczej. W tym okresie stwierdzono niedobory wody powodujące obniżenie plonów przynajmniej o 20% w stosunku do plonów uzyskiwanych w średnich warunkach pogodowych dla upraw:

1. Zbóż jarych,
2. Zbóż ozimych,
3. Truskawek,
4. Krzewów owocowych,
5. Drzew owocowych,
6. Rzepaku i rzepiku.

Maksymalny zasięg suszy rolniczej dla poszczególnych upraw przedstawiają tabele 7-12.

Tabela 7. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach zbóż jarych 21 marzec – 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	314	100,00	59,28
2.	łódzkie	177	176	99,44	48,92
3.	lubelskie	213	210	98,59	51,77
4.	wielkopolskie	226	217	96,02	29,73
5.	kujawsko-pomorskie	144	134	93,06	26,20
6.	warmińsko-mazurskie	116	107	92,24	19,87
7.	lubuskie	82	75	91,46	24,64
8.	dolnośląskie	169	151	89,35	18,09
9.	pomorskie	123	109	88,62	15,62
10.	świętokrzyskie	102	89	87,25	18,93
11.	podlaskie	118	99	83,90	41,59
12.	opolskie	71	42	59,15	7,08
13.	podkarpackie	160	92	57,50	9,57
14.	śląskie	167	56	33,53	8,39
15.	zachodniopomorskie	113	27	23,89	1,15
16.	małopolskie	182	8	4,40	0,60
	Polska	2477	1906	76,95	29,07

Tabela 8. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach zbóż ozimych 21 marzec – 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	mazowieckie	314	313	99,68	51,29
2.	lubelskie	213	209	98,12	39,10
3.	łódzkie	177	173	97,74	37,13
4.	wielkopolskie	226	206	91,15	21,07
5.	dolnośląskie	169	145	85,80	13,58
6.	kujawsko-pomorskie	144	123	85,42	14,67
7.	podlaskie	118	98	83,05	34,98
8.	warmińsko-mazurskie	116	96	82,76	12,17
9.	świętokrzyskie	102	84	82,35	14,65
10.	lubuskie	82	66	80,49	18,34
11.	pomorskie	123	93	75,61	8,01
12.	opolskie	71	37	52,11	4,71
13.	podkarpackie	160	77	48,12	7,46
14.	śląskie	167	42	25,15	4,74
15.	zachodniopomorskie	113	15	13,27	0,32
16.	małopolskie	182	6	3,30	0,31
	Polska	2477	1783	71,98	22,08

Tabela 9. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach truskawek 21 marzec – 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	209	98,12	38,77
2.	mazowieckie	314	303	96,50	48,67
3.	łódzkie	177	169	95,48	31,94
4.	dolnośląskie	169	136	80,47	12,60
5.	podlaskie	118	94	79,66	32,42
6.	świętokrzyskie	102	78	76,47	10,97
7.	wielkopolskie	226	169	74,78	16,84
8.	warmińsko-mazurskie	116	84	72,41	8,38
9.	kujawsko-pomorskie	144	102	70,83	11,34
10.	lubuskie	82	58	70,73	13,04
11.	pomorskie	123	75	60,98	4,19
12.	opolskie	71	30	42,25	3,36
13.	podkarpackie	160	65	40,62	6,09
14.	śląskie	167	29	17,37	2,41
15.	zachodniopomorskie	113	5	4,42	0,07
16.	małopolskie	182	5	2,75	0,04
	Polska	2477	1611	65,04	19,50

Tabela 10. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach krzewów owocowych 21 marzec- 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	207	97,18	34,92
2.	mazowieckie	314	290	92,36	34,76
3.	podlaskie	118	82	69,49	18,80
4.	łódzkie	177	117	66,10	13,13
5.	warmińsko-mazurskie	116	64	55,17	4,94
6.	świętokrzyskie	102	54	52,94	4,78
7.	pomorskie	123	65	52,85	2,33
8.	kujawsko-pomorskie	144	75	52,08	4,22
9.	lubuskie	82	39	47,56	5,88
10.	dolnośląskie	169	74	43,79	3,62
11.	wielkopolskie	226	81	35,84	3,12
12.	podkarpackie	160	30	18,75	2,76
13.	opolskie	71	11	15,49	0,66
14.	zachodniopomorskie	113	4	3,54	0,03
15.	śląskie	167	5	2,99	0,15
	Polska	2477	1198	48,36	11,59

Tabela 11. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach drzew owocowych 21 marzec- 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	145	68,08	10,31
2.	mazowieckie	314	125	39,81	4,04
3.	świętokrzyskie	102	6	5,88	0,42
4.	podkarpackie	160	6	3,75	0,34
5.	podlaskie	118	4	3,39	0,21
6.	lubuskie	82	1	1,22	0,27
7.	łódzkie	177	2	1,13	0,03
8.	warmińsko-mazurskie	116	1	0,86	0,01
9.	dolnośląskie	169	1	0,59	0,01
	Polska	2477	291	11,75	1,53

Tabela 12. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach rzepaku i rzepiku 21 marzec- 10 czerwiec 2024 roku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	lubelskie	213	23	10,80	0,57
2.	mazowieckie	314	22	7,01	0,65
3.	lubuskie	82	5	6,10	0,68
4.	łódzkie	177	9	5,08	0,18
5.	podlaskie	118	2	1,69	0,06
6.	dolnośląskie	169	2	1,18	0,07
7.	warmińsko-mazurskie	116	1	0,86	0,06
8.	wielkopolskie	226	1	0,44	0,00
	Polska	2477	65	2,62	0,18

Tegoroczny kwiecień pod względem temperatury powietrza był ciepły. Najwyższą temperaturę notowano w części południowej kraju od 11 do 12^oC, a najniższą w części północnej od 7 do 9^oC. Przy czym w stosunku do wielolecia część Polski zachodniej, północnej oraz północno-wschodniej była cieplejsza o 1,5-2,0^oC a wschodnia oraz południowo wschodnia część kraju była cieplejsza od normy od 2 do 2,5^oC.

W maju najchłodniej było w Polsce na obszarach górskich oraz na Pobrzeżu (poniżej 14°C). Na północ od gór i na południe od Pobrzeża notowano temperaturę od 14 do 16°C. Najwyższa temperaturę powietrza (16°C) wystąpiła na przeważającym obszarze kraju. Miesiąc ten był ciepły z temperaturą wyższą od 2 do 4°C od normy wieloletniej.

W pierwszej dekadzie czerwca najcieplej było w południowo-wschodniej Polsce od 17 do 19°C. Natomiast najchłodniej w części północno-zachodniej od 14 do 16°C. Na pozostałym terytorium kraju notowano od 16 do 17°C.

Kwiecień pod względem opadowym na terenie kraju był bardzo zróżnicowany. Największe opady notowano w północnej i południowej części kraju wynoszące od 40 do 70 mm (tj. 100-180% normy wieloletniej). Na pozostałej części Polski opady były już mniejsze od 10 do 40 mm, stanowiące od 40 do 100% normy.

W maju najmniejsze opady, poniżej 15 mm, notowano na Mazowszu, Podlasiu, Polesiu Lubelskim oraz na Wyżynie Lubelskiej, stanowiły na tych terenach od 10 do 30% normy wieloletniej. Natomiast najwyższe opady, powyżej 50 mm a nawet 100 mm wystąpiły na obszarach górskich, w północno-zachodniej oraz w zachodniej części kraju, stanowiące od 90 do 120% normy. Na pozostałym terytorium Polski opady odnotowano od 15 do 50 mm, które stanowiły od 30 do 90% normy wieloletniej.

W pierwszej dekadzie czerwca najwyższe opady atmosferyczne powyżej 50 mm a nawet 100 mm wystąpiły w południowo-wschodniej Polsce. Natomiast najniższe w części północno-zachodniej kraju a także na Warmii, Kaszubach oraz w zachodniej części Niziny Śląskiej od poniżej 5 do 15 mm. Na pozostałym terytorium kraju opady notowano od 15 do 50 mm.

W pierwszym raporcie notowano stosunkowo niskie wartości ewapotranspiracji potencjalnej wynoszące 2,6 mm/dzień. Natomiast w drugim raporcie ewapotranspiracja wzrosła do 3,0 mm/dzień a w trzecim do 3,1 mm/dzień. Wystąpienie dużych opadów w trzeciej dekadzie maja oraz w pierwszej czerwca, przy małym wzroście ewapotranspiracji spowodował, że deficyt wody jest znacznie niższy niż notowany w drugim raporcie. Niedobory wody dla większości roślin uprawnych znacznie zmniejszyły się na terenie całego kraju, jedynie w przypadku rzepaku i rzepiku wzrosła powierzchnia objęta suszą.

Informujemy, że zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.) „suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb”. A zatem w obojętnie którym okresie sześciodekadowym zostanie stwierdzona susza, to plony ostateczne dla upraw objętych suszą będą niższe przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Natomiast szczegółowe informacje przedstawiające straty plonów w poszczególnych województwach za pomocą map oraz tabel zamieszczone są na stronie Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej www.susza.iung.pulawy.pl, na której znajduje się zakładka:

Mapy zagrożenia suszą\Wybierz uprawę\Wybierz okres – należy wybrać Zasięg maksymalny, z którego jednoznacznie wynika informacja o suszy:

• liczba gmin z suszą,
• udział gmin z suszą,
• udział powierzchni z suszą

dla danego województwa. Przedstawione dane są sumą wszystkich gmin i powierzchni objętych suszą od początku jej monitorowania (od 21 marca) w danym roku aż po raport bieżący. Podkreślamy, że tylko zasięg maksymalny jest najbardziej miarodajny
w monitorowanym okresie wegetacyjnym w oznaczeniu wystąpienia suszy rolniczej
w: kraju, województwie, gminie oraz na działce ewidencyjnej.

Dyrektor
Prof. dr hab. Mariusz Matyka

Opracowali:

• Dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. IUNG-PIB
• Dr hab. Rafał Pudełko
• Dr Katarzyna Żyłowska
• Dr hab. Jan Jadczyszyn
• Mgr Piotr Koza
• Mgr Anna Jędrejek
• Mgr Małgorzata Kozak
• Mgr Tomasz Jóźwicki
• Mgr inż. Tytus Berbeć
• Inż. Adrian Matczuk